شیلاجیت، ماده‌ای چسبناک و قیرمانند است که از شکاف‌های صخره‌ای در ارتفاعات بالا، به‌ویژه در کوه‌های هیمالیا، در فصل تابستان استخراج می‌شود. در طب سنتی آیورودا، شیلاجیت به‌عنوان "فاتح کوه‌ها و نابودکننده ضعف" شناخته می‌شود و به‌دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی، ضدالتهابی و تقویت‌کننده حافظه، مورد توجه قرار گرفته است. ترکیب اصلی آن اسید فولوییک است که نقش مهمی در این اثرات ایفا می‌کند. 
 

ترکیبات شیمیایی

شیلاجیت عمدتاً از مواد هیومیک تشکیل شده است که شامل اسید فولوییک، اسید هیومیک، دی‌بنزو-α-پیرون‌ها، مواد معدنی، اسیدهای آمینه، اسیدهای چرب، پلی‌فنول‌ها و تری‌ترپن‌ها می‌شود. نوعی از شیلجیت به نام "لاوها شیلجیت" دارای محتوای آهن بالایی است و بیشترین کاربرد درمانی را دارد.

فواید ادعاشده

در طب سنتی و مطالعات اولیه علمی، شیلاجیت با فوایدی مانند افزایش انرژی و استقامت، بهبود عملکرد شناختی، افزایش سطح تستوسترون، اثرات ضد پیری، تقویت سیستم ایمنی و کمک به سم‌زدایی مرتبط شده است. با این حال، بسیاری از این ادعاها بر پایه شواهد محدود یا مطالعات با نمونه‌های کوچک هستند و نیاز به تحقیقات گسترده‌تری دارند. 

شواهد علمی موجود

مطالعات آزمایشگاهی و پیش‌بالینی نشان داده‌اند که اسید فولوییک موجود در شیلاجیت دارای خواص آنتی‌اکسیدانی قوی است و می‌تواند به بهبود عملکرد شناختی، به‌ویژه در بیماری آلزایمر، کمک کند. با این حال، بیشتر این مطالعات بر روی مدل‌های حیوانی انجام شده‌اند و برای تأیید این اثرات در انسان، نیاز به آزمایش‌های بالینی گسترده‌تری است. 

ایمنی و عوارض جانبی

شیلاجیت به‌طور کلی ایمن در نظر گرفته می‌شود، اما نگرانی‌هایی در مورد آلودگی با فلزات سنگین مانند سرب و آرسنیک، به‌ویژه در محصولات تصفیه‌نشده یا تقلبی، وجود دارد. همچنین، ممکن است با برخی داروها مانند داروهای ضد دیابت، ضد فشار خون و داروهای هورمونی تداخل داشته باشد. افرادی که شرایط حساس به هورمون دارند یا باردار و شیرده هستند، باید قبل از مصرف با پزشک مشورت کنند. 

نتیجه‌گیری

شیلاجیت دارای پتانسیل‌های درمانی متعددی است، اما بسیاری از این فواید بر پایه شواهد محدود هستند.  مصرف‌کنندگان باید با احتیاط عمل کرده و از محصولات با کیفیت و تصفیه‌شده استفاده کنند. مشاوره با متخصصان بهداشت قبل از شروع مصرف این مکمل توصیه می‌شود.