زوال عقل، از جمله بیماری آلزایمر، به‌عنوان یکی از چالش‌های بزرگ سلامت جهانی شناخته می‌شود. در حالی که عوامل ژنتیکی، محیطی و سبک زندگی در بروز این بیماری نقش دارند، پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهند که بیماری‌های عفونی نیز ممکن است در توسعه زوال عقل مؤثر باشند.
ارتباط بین عفونت‌ها و زوال عقل
مطالعات متعددی نشان داده‌اند که عفونت با ویروس‌های هرپس، از جمله ویروس هرپس سیمپلکس نوع 1 و 2 و ویروس واریسلا زوستر (عامل آبله‌مرغان و زونا)، با افزایش خطر زوال عقل مرتبط است. این ویروس‌ها نوروتروپیک هستند، به این معنا که می‌توانند به سلول‌های عصبی و مغز نفوذ کرده و در آن‌ها باقی بمانند.
علاوه بر ویروس‌های نوروتروپیک، ویروس‌های غیرنوروتروپیک مانند آنفلوآنزا و HIV، و همچنین باکتری‌ها و انگل‌هایی مانند Porphyromonas gingivalis (باکتری دهانی) و Toxoplasma gondii نیز با زوال عقل مرتبط شده‌اند.
مکانیسم‌های احتمالی تأثیر عفونت بر نورودژنراسیون
عفونت‌ها می‌توانند سلول‌های ایمنی مغز را فعال کرده یا موجب نفوذ سلول‌های ایمنی محیطی و مولکول‌های التهابی به سیستم عصبی مرکزی شوند، که در هر دو حالت منجر به التهاب می‌شود.
در حالی که التهاب عصبی می‌تواند از مغز در برابر پاتوژن‌ها محافظت کند، اما فعال‌سازی بیش از حد آن می‌تواند به آسیب یا مرگ نورون‌ها منجر شود. این سلول‌های آسیب‌دیده یا مرده مولکول‌هایی آزاد می‌کنند که التهاب بیشتری را تحریک می‌کنند، و این چرخه می‌تواند در انواع مختلف زوال عقل، از جمله بیماری آلزایمر، نقش داشته باشد.
به‌عنوان مثال، پژوهشگران دریافته‌اند که پپتید آمیلوئید-β (Aβ)، که در بیماران آلزایمر به‌صورت پلاک‌های بین نورونی تجمع می‌یابد، در واقع یک پروتئین ایمنی ذاتی است که به مبارزه با عفونت کمک می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند که Aβ به گلیکوپروتئین‌های سطحی ویروس‌های هرپس متصل می‌شود و شبکه‌ای از الیاف کوچک تشکیل می‌دهد که ذرات ویروسی را به دام می‌اندازد. اگرچه این فرآیند به مهار توانایی ویروس‌ها در چسبیدن و عفونی کردن سلول‌های میزبان کمک می‌کند، اما همچنین می‌تواند به تجمع Aβ در مغز و تسریع تشکیل پلاک‌ها منجر شود.
نقش واکسیناسیون در کاهش خطر زوال عقل
برخی از مطالعات نشان داده‌اند که واکسیناسیون علیه بیماری‌های عفونی مانند آنفلوآنزا و زونا ممکن است با کاهش خطر زوال عقل مرتبط باشد. این یافته‌ها نشان می‌دهند که پیشگیری از عفونت‌ها می‌تواند به کاهش التهاب مزمن و آسیب‌های عصبی کمک کند.
نتیجه‌گیری
در حالی که شواهد مستقیمی مبنی بر اینکه عفونت‌ها باعث زوال عقل می‌شوند وجود ندارد، اما ارتباط بین عفونت‌ها و افزایش خطر زوال عقل قابل توجه است. درک بهتر این ارتباط می‌تواند به توسعه راهکارهای پیشگیری و درمانی مؤثرتر برای زوال عقل منجر شود.
منبع:
مقاله "Is dementia risk shaped by infectious diseases?" منتشر شده در Medical Xpress در تاریخ 2 ژوئن 2025.
