در گامی بی‌سابقه برای نجات یکی از کمیاب‌ترین جانوران زمین، گروهی از دانشمندان موفق شدند نقشه کامل ژنومی کرگدن سفید شمالی را تهیه کنند. این گونه که تنها دو کرگدن ماده از آن در جهان باقی مانده و امکان تولید مثل طبیعی برای آن وجود ندارد، اکنون امیدی تازه برای احیا یافته است.
محققان موسسه اسکریپس، ائتلاف حیات‌وحش باغ‌وحش سن‌دیگو و مؤسسات پژوهشی دیگر، با ترکیب فناوری‌های پیشرفته توالی‌یابی DNA و نقشه‌برداری ژنومی، توانستند یک مرجع ژنومی دقیق برای این گونه تهیه کنند. این دستاورد در نشریه معتبر PNAS به چاپ رسیده است.
به گفته دکتر «جین لورینگ»، استاد بازنشسته موسسه اسکریپس و همکار تحقیقاتی باغ‌وحش سن‌دیگو، این موفقیت نه تنها گامی بزرگ برای نجات کرگدن‌هاست بلکه چشم‌انداز جدیدی برای حفظ گونه‌های در حال انقراض دیگر نیز فراهم می‌کند.
استفاده از سلول‌های منجمد برای بازسازی حیات
نقشه ژنومی جدید با استفاده از سلول‌های یک کرگدن نر به نام «آنگالیفو» تهیه شد که در سال ۲۰۱۴ در باغ‌وحش سن‌دیگو درگذشت و سلول‌های پوست او در بانک زیستی منجمد معروف به Frozen Zoo® نگهداری شده بودند.
لورینگ اضافه می‌کند: «با این مرجع ژنومی، اکنون می‌توانیم سلول‌های بنیادی تولیدشده در گذشته را بررسی کنیم و از سلامت آن‌ها مطمئن شویم؛ چراکه ممکن است در فرایند رشد آزمایشگاهی، دچار جهش‌های ژنتیکی زیان‌بار شده باشند.»
در یکی از بررسی‌ها، دانشمندان دریافتند که یکی از خطوط سلول بنیادی که پیش‌تر امید زیادی به آن بسته شده بود، دارای حذف گسترده‌ای در DNA بوده که بر بیش از ۲۰۰ ژن اثر می‌گذاشت؛ از جمله ژن‌های مرتبط با باروری و جلوگیری از تومورها.
نقش حیاتی کرگدن‌های سفید جنوبی
نکته امیدوارکننده دیگر این مطالعه، شباهت چشمگیر ژنتیکی بین کرگدن‌های سفید شمالی و جنوبی است. این بدان معناست که می‌توان از کرگدن‌های سفید جنوبی — که جمعیت بیشتری دارند به عنوان جانشین برای بارداری استفاده کرد، بدون آنکه با مشکلات ناسازگاری ژنتیکی روبه‌رو شوند.
افق‌های آینده: از سلول تا تولد
هدف نهایی این پژوهش‌ها، تبدیل سلول‌های بنیادی به اسپرم و تخمک، تشکیل جنین و کاشت آن در رحم کرگدن‌های جانشین است تا بتوان نسل تازه‌ای از کرگدن سفید شمالی را به دنیا آورد.
دکتر لورینگ می‌گوید: «ما قصد نداریم گونه‌ای منقرض‌شده را مانند فیلم‌های علمی‌تخیلی از نو بسازیم. ما هنوز این گونه را می‌شناسیم و سلول‌های واقعی آن را در اختیار داریم.»
اهمیت ذخیره‌سازی زیستی در حفاظت از گونه‌ها
این دستاورد به‌طور نمادین اهمیت پروژه‌هایی چون بانک سلولی Frozen Zoo را نشان می‌دهد که از دهه‌ها پیش با فریز کردن سلول‌های جانوران در حال انقراض، گنجینه‌ای ارزشمند برای نجات زیست‌فهرست جهانی ایجاد کرده‌اند.
